Filosoferen met kleuters. Altijd als ik daarover lees luister ik weer met andere oren naar de kinderen. Dit keer raak ik geïnspireerd door de Praxis-uitgave ‘Leren doordenken‘ van februari. Na een heldere inleiding over het hoe en waarom van Fabien van der Ham beschrijft Marja van Rossum hoe je met een groep 1/2 het begrip natuur kunt onderzoeken vanuit eigen ervaringen en gedachten. De afgelopen weken hebben de kinderen in mijn groep gewerkt rond het thema ‘Alles Groeit’. We keken buiten naar bloeiende bomen en uitbottende takken. We zagen krokussen, sneeuwklokjes en narcissen. We zaaiden tuinkers en merkten hoe snel de plantjes groeiden. En in de klas volgden de kinderen hoe uit de kleverige knoppen van kastanjetakken prachtige blaadjes te voorschijn kwamen. Ook las ik het verhaal van kikker en pad en de tuin voor. In dat verhaal zaait pad de zaadjes die hij kreeg van kikker maar ze groeien niet. Pad denkt dat dat komt omdat het bange zaadjes zijn. Ik besluit met de hele groep te praten over het groeien van zaadjes. Als inleiding laat ik in de kring verschillende zakjes met zaad en een netje met bloembollen rondgaan. Ik gebruik de vragen uit het artikel van Marja van Rossum over ‘planten en de natuur’ als start van het gesprek.
Weten jullie welke plantjes er uit deze zaadjes komen?
Het worden tomaten.
Hoe weet je dat?
Want dat zei Levi.
Levi: Ja, dat zag ik op het plaatje van het zakje.
Nee, het worden radijsjes. Dat lijkt op tomaten, op het plaatje. Maar dat is het niet.
Kun je zeker weten dat die plantjes uit de zaadjes komen?
Ik weet dat zeker omdat ik het een keer heb gedaan. Toen had ik ook zo’n zakje met zaadjes. Toen kwamen er heel veel radijsjes en ook worteltjes. Want die hadden we ook.
Anne Lotte vertelt uitgebreid hoe dat allemaal ging toen zij radijsjes en worteltjes zaaide. Ik vind het mooi om te horen hoe de kinderen tot hun ideeën komen: omdat iemand anders het zegt, omdat het ergens op (een plaatje) staat of omdat ze het hebben meegemaakt.
..
Weten de zaadjes zelf welke plantjes eruit moeten komen?
Ja, zaadjes weten dat want anders zouden er helemaal geen bloemen en groente in mijn tuin zijn. Dan moest je alles in de winkel kopen. Je moet ze water geven, net zoals ik doe. En een beetje zonlicht en dan groeien ze.
En weten de zaadjes ook wanneer ze wel of niet moeten groeien?
Ja, omdat ze dat voelen, dan krijgen ze dorst en gaan ze water drinken met hun worteltjes en eten van de bacteriën uit de grond.
..
De zaadjes uit het verhaal van kikker en pad waren te bang om te groeien. Kunnen zaadjes bang zijn?
Zaadjes kunnen niet bang zijn want ze hebben een bolletje om zich heen en ze zitten lekker warm in de aarde.
Maar wel voor de bliksem. Dat zie je aan het plantje; dan is ‘ie helemaal verlept.
En voor als ‘ie vertrapt wordt en voor vuur.
De kinderen blijven allerlei dingen opnoemen die gevaarlijk kunnen zijn voor zaadjes en bolletjes. Ik vat het samen door te zeggen dat iedereen dus denkt dat zaadjes bang kunnen zijn en vraag of iemand het daar misschien niet mee eens is. Dan blijkt dat de kinderen beter geluisterd hebben dan ik. ‘Levi vond dat zaadjes niet bang kunnen zijn’, zeggen ze. En nu begrijp ik dat ze de vraag anders begrijpen. Ze denken na of er reden is om bang te zijn, niet of zaadjes zoiets kunnen. Maar dan vraagt Lore zich hardop af:
Maar ik snap het niet. Zaadjes hebben geen mond en geen ogen en oren. Hoe kunnen ze het dan weten? ………. Ze kunnen ook niet bewegen. Ze leven eigenlijk niet. Ze kunnen alleen groeien.
Maar als ze vertrapt worden dan is er een grote voet boven en dan kunnen ze dood gaan.
Misschien merken ze dan dat er geen licht is. Omdat die voet erboven is, dan is er geen licht.
Verschillende kinderen noemen weer hoe bang zaadjes moeten zijn voor onweer en bliksem en vuur en wat er dan allemaal kan gebeuren. Gijs vertelt hoe een bosbrand ontstaat en hoe dat alle planten en bomen kan verbranden.
Ik heb wel eens een boom gezien waar de bliksem in was geweest. Die was helemaal zwart en dood.
Levi gaat door op zijn eerdere gedachte of het nodig is om bang te zijn. Dit keer gaat het over bomen:
Maar bomen zijn heel sterk, die kunnen niet bang zijn.
Dan zie ik Jonathan nadenken en geef hem het woord:
Maar zaadjes die hebben geen hersens.
Nadja vraagt wat dat dan zijn; hersens?
Dat zit in je hoofd. Dan kun je denken. En dan weet je wat je moet doen. En dan kun je bewegen en kijken en horen. Alles kun je dan.
..
Het is een geanimeerd gesprek waaraan zowel net 4 jarigen als 6 jarigen deelnemen. We zitten alweer bijna een half uur in de kring en sommige kinderen weten van geen ophouden. Maar er ontstaat ook steeds meer onrust. Niet omdat de concentratie weg is maar ….., ik weet niet, misschien omdat het kleuters zijn die nog niet zo lang stil kunnen zitten. Daarom rond ik het gesprek af. De volgende dag lees ik voor wat ik heb opgeschreven. De kinderen zijn zeer geïnteresseerd. Ze vertellen me welke opmerkingen ik vergeten ben, voeren nieuwe argumenten aan en geven andere voorbeelden.
Het was een mooi gesprek met een heel aantal aanzetten om filosofisch op door te denken. Dat gaan we zeker doen. Filosoferen met kleuters is ontzettend leuk en hartstikke leerzaam.