..
De 4 jarige Carlijn bestudeert de spin in het loep-potje op tafel. Zorgvuldig knipt ze daarna alle onderdelen die ze zag uit zwart papier: 8 poten die uit 3 stukjes bestaan, 4 steeds kleiner wordende rondjes voor het lijf, de kop en de 2 ogen. Alle uitgeknipte minuscule stukjes plakt ze geconcentreerd boven op elkaar zodat er een kleine stapeling ontstaat boven op haar met potlood gekriebelde spinnenweb. Moeder ziet het plakwerk hangen naast door andere kinderen geknutselde paddenstoelen. ‘Ja’, laat ze zich ontvallen, ‘knutselen is niet echt haar ding’. Maar is dat wel zo? De paddenstoelen zijn inderdaad prachtig; gedetailleerd, van mooi materiaal en met alle onderdelen precies op de plek die juf heeft voorgedaan. Maar heeft Carlijn niet veel meer geleerd en ontdekt? En voor de goede verstaander heeft haar werk ook een heel eigen schoonheid.
.
Lang stonden mijn activiteiten als beeldend kunstenaar en mijn werk als groepsleerkracht in het basisonderwijs los van elkaar. Totdat ik in 2008 als kunstenaar meewerkte aan het kunst-educatieve project Toeval Gezocht. In een onderbouwgroep van het P.O. werkte ik veertien dagdelen met de kinderen, de leerkracht en een stagiaire in een speciaal voor het project ingericht atelier. Het was mijn eerste kennismaking met de werkwijze die is ontwikkeld in de kindercentra van Reggio Emilia in Italië. En ik was meteen enthousiast! De manier van werken gaf mij handvaten om mijn rol als groepsleerkracht te verenigen met mijn visie als beeldend kunstenaar. De ervaringen die ik opdeed tijdens het project veranderde de manier waarop ik keek naar de kinderen in mijn klas én de processen die de kinderen tijdens het project doormaakten inspireerden mijn beeldend werk.
Meewerken aan Toeval Gezocht voedde ook de behoefte aan verdieping, aan theoretische onderbouwing. Dus toen ik de mogelijkheid zag om een masteropleiding kunsteducatie te volgen heb ik die met beide handen aangegrepen. In de master kon ik mij specialiseren op het gebied van kunsteducatie voor jonge kinderen. Bovendien heb ik mijn eigen ervaring in een breder perspectief kunnen plaatsen.
Inmiddels is in samenwerking met de kinderen, de kunstenaars en de leerkrachten waarmee ik projecten realiseerde op verschillende basisscholen een eigen manier van werken ontstaan. In verschillende kunst-educatieve projecten heb ik geprobeerd om samen met anderen de essentie van de pedagogiek van Reggio Emila te vertalen naar een hanteerbare vorm voor de onderbouw van het primair onderwijs. Natuurlijk is iedere situatie anders; de kinderen en hun ouders verschillen, een school heeft een bepaalde visie op onderwijs en staat in een specifieke omgeving, de leerkrachten hebben ieder hun eigen kwaliteiten, talenten en ook soms hun beperkingen. Toch zijn er een aantal uitgangspunten die in iedere situatie een goede leidraad blijken te vormen:
Ateliers
Het is goed om in de school ruimte vrij te maken voor een atelier. Zodat er een duidelijk plek is waar van alles kan gebeuren, net even anders dan in de klas. Een plek waar ruimte is om te experimenteren, waar je niet bang hoeft te zijn om rotzooi te maken, waar het vies mag worden, een plek om handelend na te denken, waar bijzonder materiaal aanwezig is of misschien wel heel alledaags materiaal dat uitnodigt om bijzondere ontdekkingen mee te doen.
Kunstenaars
Werken met professionele kunstenaars betekent ook dat de taal van de kunstenaar de school wordt binnengehaald. Een kunstenaar onderzoekt de wereld op een manier die dicht ligt bij de manier waarop een kind de wereld onderzoekt. Kunstenaars geven een andere kijk op de creatieve processen van de kinderen. En kunstenaars staan in direct contact met de professionele wereld van de (beeldende) kunst en brengen zo die wereld dichter bij de kinderen en hun leerkrachten.
Kindbeeld
Ik wil uitgaan van wat een kind kan in plaats van wat het nog zou moeten leren. Een kind is geen hoofd wat je moet vullen maar is vol potentie, verwondering en creativiteit. Het wil de wereld onderzoeken en zijn ontdekkingen vormgeven. Het is altijd uit op communicatie met leeftijdgenoten, volwassenen en met zijn omgeving.
Proces- in plaats van productgericht werken
Jezelf vragen stellen, ontdekken hoe de wereld in elkaar zit, experimenteren, iets steeds weer van een andere kant bekijken, je eigen verhaal vertellen. Een atelier is de ideale plek om op deze manier te werken. Je kunt het niet fout doen en zo wordt het proces minstens zo belangrijk als het resultaat dat eruit voortkomt. Sommige kinderen zullen bovendien ontdekken dat ze talenten hebben die nooit aan bod kwamen.
Observeren en documenteren
Om te weten wat de kinderen allemaal doen, wat ze ontdekken, bedenken en maken, zul je goed moeten kijken. Door foto’s en aantekeningen te maken, door gesprekken tussen kinderen op te nemen en uit te schrijven maak je de processen van de kinderen zichtbaar. Nu kunnen leerkrachten en kunstenaars naar aanleiding van de documentatie ervaringen uitwisselen en vervolgstappen bepalen. Ook wordt voor de kinderen zelf en voor ouders zichtbaar wat er in het atelier gebeurt.
Zie voor voorbeelden van projecten of onderzoek: kunsteducatie.